У ий дене! У вий дене!

Редакторын шомакше

«КнаВел» газетна икымше гана 2009 ий апрель (вÿдшор) тылзыште лекте. 2-шо номерым ме пеледыш (июнь) тылзыште савыктышна. Но кеҥеж тургым пагытыште газет дене шогылташ жапна ыш лий. Вет ме редакций огынал, а газетым лукташ кумылан самырык ÿдыр-рвезе-влак гына. Вес амалжат ыле: газетлан сай материал кÿлеш, тудо калыклан кугу уверым намийышаш да мемнан кундемнан илышыжым, тачысе вашталтыш-влакым, менан сеҥымашна ден ситыдымашнамат почын ончыктышаш.

«Марий-влак деч посна огеш лий нигузеат»

4 ноябрьыште Озаҥ олаште Россий калыкын икоян улмо пайремжылан пöлеклалтше концерт эртыш. «Пирамида» концерт залыште Татарстаныште илыше тÿрлö калык шке мастарлыкшым ончыктыш. Тиде чапле мероприятийыш мемнан Кукмарий район гыч «Кна вел» марий ансамбльым да одо-влакын «Инвожо» лÿман коллективым ÿжыныт.

Тиде концертлан ямдылалтме годым чот пÿжалташ логале. Ансамбль вуйлатышына Леонид Александрович Искаков дене кутырен келшен, «Эргым армийыш ужатыме» композицийым чумыраш тÿҥална.

Рвезе пагытым шарнен

Ик кастене паша деч вара рвезе-влак дене погынымо годым яра жапым пайдалын эртарыме нерген мутым лукна. Айста, манына, пивым да аракам йÿын шинчымеш, спорт таҥасымашым эртарена. Тыге хоккейла модаш кутырен келшышна. Шке окса денак клюшкым нална да Кукмарий посёлкыш кудална.

Тушто таҥасымаш жаплан хоккей коробкым, коньким да кап аралтышым тÿлен нална. Кок командылан шелалтна – Уял ден Кна-влак, судьялан Миша Ишпаевым ойырышна.

Кна велке унала

Тений Марий Эл гыч Кнавелке Марий талешке кечылаште тоштер пашаеҥ-влак дене пырля «ВийАр» тÿвыра (культур) кыл ушемын еҥже-влак поэтесса Раисия Сунгурова ден Ирина Ташбулатова толын коштыныт.
Раисиян ты кундем нерген почеламутшо шочын. Кызыт ме тудым лудшына-влаклан темлена. Ӱшанен кодына, «мондалтше» Кнавел нерген ончыкшым ятыр возаш тÿҥалыт.

КНА ВЕЛ

Кукмарий пеледеш тÿзланалын,
Кава кандым поген, мланде ям ден илен.
Кукмарий кундемеш алым налын,
Кнавел волгалтеш тÿсшö ден, чапланен.

Художник Сергей Таныгин ÿжеш

Тимофей Евсеев лÿмеш марий калык тоштер (музей) Йошкар-Олаште 1927 ийыште почылтын. Тушто марий историй да илыш-йÿла дене кылдалтше экспонат-влак шукын улыт. Калык эреак лыҥак коштеш. Кызыт тоштерым марий еҥ Анатолий Васильевич Муравьев вуйлата.

Пытартыш ийлаште тоштерын экспозицийже-влакым уэмдымаште шагал огыл паша ышталтын.

Тоштер вуйлатышын алмаштышыже (заместительже) Надежда Александровна Большован проектше почеш кодшо ийын кугу у экспозицийым почмо. Тудо пÿтынь залым авалта. Вес семынже марий-влак тудым эше «Марий кудо» маныт.

Кузе тиде лийын да кушкын?

Жап моткоч писын эрта. Шижынат ышна шукто, Татарстан Республик, Кумарий кундемысе самырык-влакын «КнаВел» ушемыштым ыштымылан ик идалыкат шуэш. Тачысе кÿкшыт гыч ончалын, тиде пагытыш пöртылына да кушеч тÿҥалмым эше ик гана рашемдена.

Ме, марий рвезе-влак, ятыр гана погыненна да шочмо йылме, марий культур да калыкнан ончыклыкшо нерген мутым луктынна. Шке илышнам кузе вашталтен кертме нерген шонымаш пеш шуко лийын, но мемнам чын корныш виктарыше еҥ лектын огыл. Лач ты пагытыште мемнан деке Марий Эл гыч тале марий рвезе Сергей Карпов толын лекте. Ме тудын дене 2008 ий декабрьыште Вятские Поляны олаште «Йомыша» каныме касыште «Пеледыш» ансамбльын лÿмгечыштыже палыме лийна. Лач ты кече гычак кылна вияҥаш тÿҥале. Тиде шарнымаш гычак тÿҥале мемнан вашмутланымашна.

Саламлена

1 январьыште меман кугурак йолташна Лайд Шемйэрын – Владимир Козловын – йыргешке лÿмгечыже. Тиде кечын тудлан 50 ий темеш.

Тидын дене пайдаланен, ме Кнавел марий-влак лÿм дене тудым Шочмо кечыж дене шокшын саламлена да кужу ÿмырым, пеҥгыде тазалыкым, еш пиалым, ончыклык сеҥымаш-влакым тыланена.

Владимир Козлов чапле да куатле илыш корным эртен. Пытартыш ийлаште тудын лÿмжö Марий кундемыште веле огыл, тÿня мучкат йоҥген. Марий-влак верч пеҥгыдын шогымыжо марий калыкнан эртыме корныштыжо посна историй семын чапланен кодеш.

КнаМланде

«КнаМланде» – тыге маналташ тÿҥалеш мемнан газетысе у рубрикына.

Шочмо кундемнан историйже – теве тыге вес семын манаш лиеш тудым. Тыште ме Кнавелын эртыме корныжо, илыш-йÿлаже, чапланыше айдемыже-влак нерген да молымат каласкалаш ямде улына. Тышкак тендамат полшаш ÿжына. Мутлан, молан ты кундемысе ял-влакын лÿмышт тыгай улыт. Мом ойла марий коклаште аралалт кодшо легенде, мом ойлат да кузе шонат тидын шотышто марий да моло калык кокла гыч лекше шымлызе-ученый-влак…

Курукумбал ял кушеч лектын?

Вер-шöр лÿм (топонимике) дене кылдалтше йодыш – куштылго йодыш огыл. Ик могырым тиде калык умылтарымаш лийын кертеш: легенде, тоштомарий каласкалымаш, шарнымаш порман. Вес могырым – тиде марий шанчызе (учёный)-влакын умылтарымашышт.

Таче марий шымлызе-влакын икмыняр умылтарымашыштлан эҥертена. Тидлан ме МарНИИ-н пашаеҥже, уста шымлызе Валерий Иванович Вершининын «Словарь марийских топонимов низовья Камы и Вятки» книгажлан эҥертена. Тудо 2005 ийыште Йошкар-Олаште савыкталт лектын.